Μέσα από συνεργασίες, αλλά και αντιπαραθέσεις, περισσότερο όμως με φροντίδα για τις ανθρώπινες σχέσεις, θεμελιώνονταν οργανωτικής φύσεως ερευνητικές αρχές, ένα νέο επιστημολογικό πρότυπο σχετικά με την γνώση που αποκτούμε για τον εαυτό μας σε πλαίσια επικοινωνίας με εστιακό παράδειγμα την οικογένεια. Αυτή η επιστημολογική πρόταση, αν μη τι άλλο, δημιουργούσε μία κοινωνική γέφυρα, γιατί μπορούσε να έχει εφαρμογή τόσο στον τομέα της ψυχολογίας για τον ειδικό όσο και στην πράξη της ζωής για τον απλό άνθρωπο, ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου.

Η υπό διαμόρφωση νέα επιστημολογία, εκτός του ότι είχε πρακτική εφαρμογή στις οικογενειακές σχέσεις, πρότεινε συγχρόνως ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης, καθώς μας βοηθούσε, χωρίς να είμαστε πάντοτε οι ειδήμονες, να μπορούμε να καταλαβαίνουμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο νοητικών και συναισθηματικών διεργασιών τον τρόπο που εμείς οργανώνουμε τις πληροφορίες. Μας εξοικείωνε δηλαδή στο να παρατηρούμε τους τρόπους που μαθαίνουμε, και επίσης να καταλαβαίνουμε σε επίπεδο καθημερινής συναλλαγής τους κώδικες που επικοινωνούμε, δρούμε και κάνουμε τις επιλογές μας. Αλλά και σε φαινομενικά ασύνδετες μεταξύ τους ή και επαναλαμβανόμενες καταστάσεις μας υποδείκνυε τη μέθοδο να ερευνούμε σχέσεις, ομοιότητες δηλαδή και διαφορές. Η σύγκριση για παράδειγμα επαναλαμβανόμενων προτύπων συμπεριφοράς ανάμεσα σε προηγμένες και μη προηγμένες σύγχρονες κουλτούρες μας βοηθούν να κατανοούμε επίκαιρες καταστάσεις της δικής μας κοινωνίας. Αν χρησιμοποιήσουμε παραδείγματα από το βιβλίο του Bateson "Steps to an ecology of mind" (1972), αντιλαμβανόμαστε ότι η μέθοδος που διαθέτουμε, μας παρέχει τις επιστημολογικές αρχές που επιτρέπουν να θέτουμε ερωτήματα για σημασίες πανανθρώπινων γεγονότων από την ελληνική και την παγκόσμια προϊστορία ως την σύγχρονη κοινωνική και πολιτικοστρατιωτική ιστορία του κόσμου. Ωστόσο, η ίδια αυτή επιστημολογική μέθοδος, σε συνθήκες αυτοπροσδιορισμού, μάς δίνει βάσιμα την δυνατότητα να αφηγηθούμε την δική μας ιστορία και να αναζητήσουμε εκεί νοήματα για τις σχέσεις και την ζωή μας.

Παρά την ευρεία του προοπτική, το επιστημολογικό παράδειγμα που προέκυπτε από την συστημική θεωρία και την κυβερνητική επιστήμη, από την αρχή κιόλας συνδέθηκε με την οικογενειακή ψυχοθεραπεία, δεκαετία του πενήντα, και απόκτησε κλινική χρησιμότητα με άμεση εφαρμογή. Πρόσφερε την μέθοδο και το γλωσσικό μέσο που επέτρεπαν να περιγράφουμε με όρους κυκλικής αιτιότητας τις αλληλεπιδραστικές σχέσεις στο οικογενειακό πλαίσιο, καθώς και τις επί μέρους συναισθηματικές καταστάσεις και παθολογικές αποκλίσεις στο άτομο, χωρίς να χρειάζεται να επιμερίζουμε ή να κατηγοριοποιούμε. Στην τρέχουσα μορφή της η συστημική ψυχοθεραπεία, όπως από την θεραπευτική πράξη προκύπτει, δεν αποφεύγει απαραιτήτως όρους, συσχετισμούς και κριτήρια της παραδοσιακής ψυχοπαθολογίας, όταν αυτό χρειάζεται. Εφαρμόζει ωστόσο συγκεκριμένες μεθόδους προσέγγισης εστιάζοντας στην παρατήρηση και καταγραφή των σχέσεων γύρω από το πρόβλημα της οικογένειας. Καθώς όμως το πρόβλημα-αίτημα αφορά σε σχέσεις, η σχετική διάγνωση λαμβάνει μορφή περιφραστική-περιγραφική και σε μερικές περιπτώσεις συνοδεύεται από ένα διάγραμμα, όταν πρόκειται για το σχέδιο του γενεογράμματος της οικογένειας.

Το αίτημα μπορεί να εξεταστεί συνολικά τόσο ως προς την δομή των σχέσεων στην οικογένεια όσο και ως προς την γλωσσική-αφηγηματική εκδοχή του ακόμη και σαν έκφραση προσωπικής παθολογίας, στην περίπτωση που αυτή εκδηλώνεται.Η εξέταση του θεραπευτικού μηνύματος στο πλαίσιο μιας πολύπλοκης εικόνας, μας επιτρέπει να διακρίνουμε ξεχωριστά τα πρόσωπα μέσα στο σύνολο, και επίσης να εστιάζουμε στα συναισθήματα, στις αρχές, στην ιστορία του ατόμου και της οικογένειας. Η κατάσταση συναρτάται με τους μπερδεμένους μέσα στην οικογένεια ρόλους και στόχους, και κατ’ ακολουθία, με την διαταραγμένη ενδοοικογενειακή επικοινωνία. Με αυτό ως δεδομένο το πρόβλημα-αίτημα της οικογένειας επιμερίζεται στο σύνολο των μελών α) ως εκδήλωση δυσλειτουργίας, β) ως λύση ανάγκης από τους εμπλεκόμενους για την διατήρηση της οικογενειακής ισορροπίας, γ) ως δυνατότητα εξατομίκευσης. Είτε λοιπόν πρόκειται για οικογενειακή είτε για ατομική ψυχοθεραπεία ο θεραπευτής συναλλάσσεται με ένα σύστημα το οποίο βρίσκεται σε μετάβαση και το οποίο οδεύει προς μία νέα κατάσταση ισορροπίας μη προβλέψιμου χαρακτήρα.

Η συστημική διάγνωση συνθέτει αφαιρετικά το εμφανιζόμενο στις σχέσεις του ατόμου ή της οικογένειας πρόβλημα. Χρησιμοποιεί προτάσεις–υποθέσεις, φορείς νέων νοημάτων, οι οποίες συγκατασκευάζονται από κοινού από τον ψυχοθεραπευτή και τον θεραπευόμενο μέσα στον θεραπευτικό διάλογο. Η διάγνωστική υπόθεση είναι φορέας νοημάτων και αποτελεί μέρος μιας πολυπλοκότερης πραγματικότητας. Με βασικό μέσο τον ΔΙΑΛΟΓΟ αναπτύσσεται συνεχώς στην διάρκεια της θεραπείας, οργανώνει τη μεταβλητότητα της θεραπευτικής αλλαγής, ενώ συγχρόνως η ίδια αποτελεί υπόδειγμα αλλαγής.